دنیا در روایات اسلامی
در روایات اسلامی از دنیا با چه تعابیری یاد شده است؟ از دیدگاه اسلام و تمام ادیان آسمانى، دنیا سراى ناپایدارى است که انسان براى اندوختن زاد و توشه و کسب کمال و معرفت و به دست آوردن بال و پر براى پرواز در سراى جاویدان به آن گام نهاده است و به همین دلیل خداوند او را با انواع آزمایش ها و تمرین هاى سخت، اعم از عبادات و طاعات و ترک شهوات و مصائب و مشکلات ـ که با زندگى دنیا آمیخته است پرورش مى دهد و براى زندگى ابدى در جهان دیگر ـ که سرایى است مملوّ از خیر و برکت براى نفوس پاک و مهذّب ـ آماده مى سازد. در روایات از تعبیرات بسیار متنوّعى براى بیان این واقعیت استفاده شده است که هر یک از دیگرى زیباتر و پرمعناتر است. در خطبه28 نهج البلاغه دنیا به میدان تمرین و کسب آمادگى براى مسابقه در سراى دیگر تشبیه شده است، و امتیاز برندگان این مسابقه بهشت و سرنوشت بازندگان، دوزخ ذکر شده است. در حدیث معروفى مى خوانیم: «اَلدُّنْیا مَزْرَعَةُ الاْخِرَةِ»(1)، بدیهى است که مزرعه جاى زیستن نیست، بلکه جاى فراهم کردن آذوقه جهت زیستن در محلّ دیگر است. در تعبیرات دیگرى که در نهج البلاغه آمده است، از دنیا تعبیر به «مَتْجَر» (تجارتخانه) و گاه «دارموعظة» (سراى اندرز و محل فراگیرى علم و آگاهى) و گاه «مُصَلّىْ» (نمازخانه) شده است، مى فرماید: «إِنَّ الدُّنْیا دارُ صِدْق لِمَنْ صَدَقَها… وَ دارُ مَوْعِظَة لِمَنِ اتَّعَظَ بِها، مَسْجِدُ أَحِبّاءِ اللهِ وَ مُصَلّى مَلأئِکَةِ اللهِ وَ مَهْبِطُ وَحْىِ اللهِ وَ مَتْجَرُ أَوْلیاءِ اللهِ»; (دنیا جایگاه صدق و راستى است، براى آن کس که با آن به درستى رفتار کند… سراى اندرز است، براى آن کس که از آن پند گیرد، مسجد دوستان خدا و نمازگاه فرشتگان پروردگار و محل نزول وحى الهى و تجارتخانه اولیاء حقّ است.)(2) در تعبیر دیگرى، از امام على بن الحسین (علیه السلام) از حضرت مسیح (علیه السلام) نقل شده است که به اصحاب خاص خود (حواریون) فرمود: «إِنّما الدُّنْیا قَنْطَرَةٌ فَاعْبُرُوها وَ لاتَعْمِرُوها»; (دنیا پلى است که باید از آن بگذرید، نه این که توقف کنید و به آبادى و زرق و برق آن بپردازید).(3) در حدیث دیگرى، همین معنا از امام صادق (علیه السلام) از موعظه هاى لقمان حکیم به فرزندش، نقل شده است (که دنیا را به منزله پلى دانسته که بر نهرى زده شده و باید از آن عبور کرد).(4) در تعبیرهاى دیگرى در نهج البلاغه، دنیا به عنوان «دارُ مَمرّ(5)» (سراى گذرگاه) و «دارُمجاز(6)» (سراى عبور) معرفى شده است. و بالأخره در حدیث دیگرى که از امام هادى (علیه السلام) نقل شده، دنیا را به عنوان بازارى معرفى مى کند که گروهى در آن سود مى کنند و گروهى زیان مى برند; ایشان فرموده اند: «اَلدُّنْیا سَوْقٌ، رَبِحَ فِیها قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُونَ»; (دنیا بازارى است که گروهى در آن سود مى برند و گروهى زیان مى بینند).(7) تمام این تعبیرات نشان مى دهد که نباید به دنیا به عنوان یک هدف نهایى نگاه کرد; بلکه ابزار و وسیله اى است براى اندوختن سرمایه عمل صالح و تحصیل معارف الهى جهت نتیجه گیرى در جایگاه ابدى. ممکن است این مطلب در نظر بعضى ساده باشد، ولى در واقع سرنوشت سازترین مسأله در زندگى انسانها، همین مسأله است که به مواهب مادّى دنیا و امکاناتى که در اختیار او است، به کدام دیده نگاه مى کند; دیده ابزار و وسیله یا دیده هدف نهایى و مطلوب واقعى ـ و به اصطلاح ـ غرض غایى.(8)
گردآورنده:محمدحسین قاسمی شیری پی نوشت: (1) . این حدیث، در غوالى اللئالى، جلد یکم، صفحه 267، از رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) نقل شده است. (2) . کلمات قصار، شماره 131. (3) . بحارالانوار، جلد 14، صفحه 319، حدیث 21. (4) . بحارالانوار، جلد 70، صفحه 69، حدیث 36. (5) . نهج البلاغه، کلمات قصار 133. (6) . نهج البلاغه، خطبه 203. (7) . بحارالانوار، جلد 75، مواعظ امام هادى(علیه السلام)، صفحه 366. (8) . پیام امام علی(ع)، جلد2، ص 183.
دنیای ممدوح و دنیای مذموم از منظر اسلام
در روایات اسلامی از دنیا با چه تعابیری یاد شده است؟ از دیدگاه اسلام و تمام ادیان آسمانى، دنیا سراى ناپایدارى است که انسان براى اندوختن زاد و توشه و کسب کمال و معرفت و به دست آوردن بال و پر براى پرواز در سراى جاویدان به آن گام نهاده است و به همین دلیل خداوند او را با انواع آزمایش ها و تمرین هاى سخت، اعم از عبادات و طاعات و ترک شهوات و مصائب و مشکلات ـ که با زندگى دنیا آمیخته است پرورش مى دهد و براى زندگى ابدى در جهان دیگر ـ که سرایى است مملوّ از خیر و برکت براى نفوس پاک و مهذّب ـ آماده مى سازد. در روایات از تعبیرات بسیار متنوّعى براى بیان این واقعیت استفاده شده است که هر یک از دیگرى زیباتر و پرمعناتر است. در خطبه28 نهج البلاغه دنیا به میدان تمرین و کسب آمادگى براى مسابقه در سراى دیگر تشبیه شده است، و امتیاز برندگان این مسابقه بهشت و سرنوشت بازندگان، دوزخ ذکر شده است. در حدیث معروفى مى خوانیم: «اَلدُّنْیا مَزْرَعَةُ الاْخِرَةِ»(1)، بدیهى است که مزرعه جاى زیستن نیست، بلکه جاى فراهم کردن آذوقه جهت زیستن در محلّ دیگر است. در تعبیرات دیگرى که در نهج البلاغه آمده است، از دنیا تعبیر به «مَتْجَر» (تجارتخانه) و گاه «دارموعظة» (سراى اندرز و محل فراگیرى علم و آگاهى) و گاه «مُصَلّىْ» (نمازخانه) شده است، مى فرماید: «إِنَّ الدُّنْیا دارُ صِدْق لِمَنْ صَدَقَها… وَ دارُ مَوْعِظَة لِمَنِ اتَّعَظَ بِها، مَسْجِدُ أَحِبّاءِ اللهِ وَ مُصَلّى مَلأئِکَةِ اللهِ وَ مَهْبِطُ وَحْىِ اللهِ وَ مَتْجَرُ أَوْلیاءِ اللهِ»; (دنیا جایگاه صدق و راستى است، براى آن کس که با آن به درستى رفتار کند… سراى اندرز است، براى آن کس که از آن پند گیرد، مسجد دوستان خدا و نمازگاه فرشتگان پروردگار و محل نزول وحى الهى و تجارتخانه اولیاء حقّ است.)(2) در تعبیر دیگرى، از امام على بن الحسین (علیه السلام) از حضرت مسیح (علیه السلام) نقل شده است که به اصحاب خاص خود (حواریون) فرمود: «إِنّما الدُّنْیا قَنْطَرَةٌ فَاعْبُرُوها وَ لاتَعْمِرُوها»; (دنیا پلى است که باید از آن بگذرید، نه این که توقف کنید و به آبادى و زرق و برق آن بپردازید).(3) در حدیث دیگرى، همین معنا از امام صادق (علیه السلام) از موعظه هاى لقمان حکیم به فرزندش، نقل شده است (که دنیا را به منزله پلى دانسته که بر نهرى زده شده و باید از آن عبور کرد).(4) در تعبیرهاى دیگرى در نهج البلاغه، دنیا به عنوان «دارُ مَمرّ(5)» (سراى گذرگاه) و «دارُمجاز(6)» (سراى عبور) معرفى شده است. و بالأخره در حدیث دیگرى که از امام هادى (علیه السلام) نقل شده، دنیا را به عنوان بازارى معرفى مى کند که گروهى در آن سود مى کنند و گروهى زیان مى برند; ایشان فرموده اند: «اَلدُّنْیا سَوْقٌ، رَبِحَ فِیها قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُونَ»; (دنیا بازارى است که گروهى در آن سود مى برند و گروهى زیان مى بینند).(7) تمام این تعبیرات نشان مى دهد که نباید به دنیا به عنوان یک هدف نهایى نگاه کرد; بلکه ابزار و وسیله اى است براى اندوختن سرمایه عمل صالح و تحصیل معارف الهى جهت نتیجه گیرى در جایگاه ابدى. ممکن است این مطلب در نظر بعضى ساده باشد، ولى در واقع سرنوشت سازترین مسأله در زندگى انسانها، همین مسأله است که به مواهب مادّى دنیا و امکاناتى که در اختیار او است، به کدام دیده نگاه مى کند; دیده ابزار و وسیله یا دیده هدف نهایى و مطلوب واقعى ـ و به اصطلاح ـ غرض غایى.(8)
گردآورنده:محمدحسین قاسمی شیری پی نوشت: (1) . این حدیث، در غوالى اللئالى، جلد یکم، صفحه 267، از رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) نقل شده است. (2) . کلمات قصار، شماره 131. (3) . بحارالانوار، جلد 14، صفحه 319، حدیث 21. (4) . بحارالانوار، جلد 70، صفحه 69، حدیث 36. (5) . نهج البلاغه، کلمات قصار 133. (6) . نهج البلاغه، خطبه 203. (7) . بحارالانوار، جلد 75، مواعظ امام هادى(علیه السلام)، صفحه 366. (8) . پیام امام علی(ع)، جلد2، ص 183.