معتزله پنج مساله را از اصول اعتزال می شمارند : الف – توحید ، یعنی : توحید ذاتی ، توحید صفاتی ، توحید افعالی ، توحید عبادتی و توحید اطاعتی . ب- عدل ، یعنی : خداوند عادل است و ظالم نیست . مثلا پاداش دادن به مطیع و کیفر دادن به عاصی فی حد ذاته عدل است . ج- وعده وعید ، یعنی : خداوند به بندگان وعده پاداش اطاعت و وعیده کیفر معصیت داده است . و همانطوری که وعده پاداش مطیعان تخلف بردار نیست ، وعید معصیت معصیت کاران نیز تخلف بردار نیست ، پس آمرزش تنها هنگامی میسر است که بنده توبه کرده باشد . و مخفرت بدون توبه هرگز صورت نمی گیرد. د- منزلت بین المنزلتین ، یعنی فاسق و ( مرتکب گناه کبیره ، مثلا شارب الخمر و زنا کار وروغگو و امثال اینها ) نه مومن است و نه کافر ، وفسق حالتی بین کفر و ایمان است . هـ – امر به معروف ونهی از منکر ، یعنی : امری بخوبیها و نهی از بدیها . نظر خاص معتزله درباره امر به معروف ونهی ازمنکراینست که اولا راه شناخت معروف از منکر منحصر به شرع نیست عقل نیز قادر است لااقل پاره ای از معروفها ومنکرها را مستقلا تشخیص دهد . و ثانیا این کار مشروط به وجود امام نیست وظیفه عموم مسلمین است خواه امام وپیشوایی باشد و خواه نباشد . تنها بعضی از مراتب آن است که اجرا آنها به عهده امامان و متصدیان امور مسلمین است . از قبیل اقامه حدود شرعیه وحفظ مرزهای کشورهای اسلامی وسائر کارهای حکومتی اسلامی . متکلمین معتزلی کتابهای مستقلی درباره این اصول پنجگانه نوشته اند ، مانند کتاب معروف قاضی عبدالجبار معتزلی معاصر صاحب ابن عباد و سید مرتضی علم الهدی به نام « الاصول الخمسه » و همانطوری که ملاحظه می شود ، تنها اصل توحید و اصل عدل است که می توان جز مسائل ایمانی واعتقادی به شمار آورد. سه اصل دیگر فقط معرف و مشخص مکتب معتزله است .

گردآورنده:محمدحسین قاسمی شیری پی نوشت آشنایی با علوم اسلامی . مبانی عرفان اسلامی . دراسات . مقدمه ابن خلدون . تحقیق وافی . التاریخ الفکر العربی . التبصیر فی لدین . تاریخ بغداد . تاریخ الفلسفه الاسلامیه . الانتصار . الفرق بین الفرق.